وظایف بازرس شرکت
وظایف بازرس شرکت، در قوانین اولیه ثبت شرکتها (ثبت شرکت در اصفهان) جهت نظارت بر عملکرد مدیران شرکت و همچنین مباحث مالیاتی و مالی نهاد نظارتی با عناوین مختلف از جمله مفتشان، بازرس و هیئت نظار پیشبینی شده اند.

بازرسان در شرکت های تجاری به عنوان ارکان نظارتی تلقی می گردند و نقش بسزایی در شرکت ها ایفا می نمایند. در انواع شرکت های تجاری بجز شرکتهای سهامی و تعاونی الزام به داشتن بازرس تکلیف قانونی تلقی نشده است. فارغ از مباحث مذکور در خصوص هیئت نظار، چنانچه در اساسنامه سایر شرکتهای تجاری از جمله با مسئولیت محدود و تضامنی و مختلط رکن بازرس پیشبینی شده باشد انتخاب و ثبت آن نیز به موجب اساسنامه امکان پذیر می باشد.
چگونگی انتخاب بازرسان
در شرکتهای سهامی مطابق بخش هفتم لایحه اصلاحی قانون تجارت رکن بازرس جهت نظارت بر ثبت شرکت ها پیش بینی گردیده است .صلاحیت انتخاب بازرسان بر عهده مجمع عمومی عادی می باشد. که مطابق اساسنامه میتواند یک یا چند بازرس انتخاب نماید .تا بر طبق این قانون به وظایف خود عمل کنند. انتخاب مجدد بازرس یا بازرسان بلامانع است. مجمع عمومی عادی در هر موقع می تواند بازرس یا بازرسان را عزل کند. به شرط آنکه جانشین آنها را نیز انتخاب نماید.
انتخاب اولین بازرس یا بازرسان شرکت های سهامی عام در مجمع عمومی موسس و انتخاب اولین بازرس یا بازرسان شرکت های سهامی خاص طبق ماده ۲۰ این قانون به عمل خواهد آمد. مطابق ماده ۱۴۶ لایحه اصلاحی قانون تجارت مجمع عمومی عادی باید یک یا چند بازرس علی البدل انتخاب کند. تا در صورت معذوریت یا فوت یا استعفاء یا سلب شرایط یا عدم قبول سمت توسط بازرس یا بازرسان اصلی جهت انجام وظایف بازرسی اقدام نمایند.
شرایط بازرس برای ثبت شرکت
شرایط بازرس برای ثبت شرکت در ماده ۱۴۷ قانون مذکور تعیین شده است. علیهذا در زمان تنظیم صورتجلسات متضمن انتخاب بازرس میبایستی عدم اعلام قبولی بازرسی و همچنین اقرار به عدم ممنوعیت مذکور در صورت جلسات قید گردد. در زمان تاسیس نیز گواهی عدم سوء پیشینه کیفری در رویه جاری ثبت شرکتها نیز از بازرسی اخذ میگردد.
یکی از شرایط بازرسان در شرکتهای سهامی، عدم قرابت سببی و نسبی مدیران و مدیرعامل تا درجه سوم از طبقه اول و دوم می باشد.
حال سوالی که در این خصوص مطرح میباشد این است که چنانچه یکی از اعضای هیئت مدیره به نمایندگی از عضو حقوقی هیئت مدیره انتخاب شود آیا محدودیت مذکور و عدم وجود قرابت شامل نماینده شخص حقوقی میشود و یا خیر؟ به نظر با توجه به میزان مسئولیتها نماینده شخص حقوقی و تسری وظایف و اختیارات آنها بین نماینده شخص حقوقی هیئت مدیره و بازرس نیز نباید این قرابت وجود داشته باشد

وظایف بازرس اصلی وعلی البدل
برخی از مهمترین وظایف بازرس اصلی وعلی البدل به شرح ذیل می باشد:
- بازرس یا بازرسان مکلفند درباره صحت و درستی صورت دارایی و صورتحساب دوره عملکرد و حساب سود و زیان و ترازنامه ای که مدیران برای تسلیم به مجمع عمومی تهیه میکنند و همچنین درباره صحت مطالب و اطلاعاتی که مدیران در اختیار مجامع عمومی گذاشته اند اظهار نظر کنند.
- بازرسان باید اطمینان حاصل نمایند که حقوق صاحبان سهام در حدودی که قانون و اساسنامه شرکت تعیین کرده است به طور یکسان رعایت شده باشد. در صورتی که مدیران اطلاعاتی بر خلاف حقیقت در اختیار صاحبان سهام قرار دهند بازرسان مکلفند که مجمع عمومی را از آن آگاه سازند.
- بازرس یا بازرسان می توانند در هر موقع هرگونه رسیدگی و بازرسی لازم را انجام داده و اسناد و مدارک و اطلاعات مربوط به شرکت را مطالبه کرده و مورد رسیدگی قرار دهند.
- بازرس یا بازرسان میتوانند به مسئولیت خود در انجام وظایفی که بر عهده دارند از نظر کارشناسان استفاده کنند. به شرط آنکه آنها را قبلاً به شرکت معرفی کرده باشند. این کارشناسان در مواردی که بازرسی تعیین میکند مانند خود بازرس حق هرگونه تحقیق رسیدگی را خواهند داشت.
- بازرس یا بازرسان موظفند با توجه به ماده ۱۴۸ این قانون گزارش جامعی راجع به وضع شرکت به مجمع عمومی عادی تسلیم کنند. در صورتی که شرکت بازرسان متعدد داشته باشد هر یک میتواند به تنهایی وظایف خود را انجام دهد. لیکن کلیه بازرسان باید گزارش واحدی تهیه کنند. در صورت وجود اختلاف نظر بین بازرسان موارد اختلاف با ذکر دلیل در گزارش قید خواهد شد.
وظایف بازرس شرکتها
- بازرس یا بازرسان باید هرگونه تخلف یا تقصیری در امور شرکت از ناحیه مدیران و مدیرعامل مشاهده کنند به اولین مجمع عمومی اطلاع دهند. در صورتی که ضمن انجام ماموریت خود از وقوع جرم مطلع شوند باید به مرجع قضایی صلاحیتدار اعلام نموده. و نیز جریان را به اولین مجمع عمومی گزارش دهند.
- در صورتی که مجمع عمومی بدون دریافت گزارش بازرس صورت دارایی و ترازنامه و حساب سود و زیان شرکت را مورد تصویب قرار دهد این تصویب اثر قانونی نداشته از درجه اعتبار ساقط خواهد بود. در صورتی که مجمع عمومی بازرس معین نکرده باشد، یا یک یاچند نفر از بازرسان به عللی نتوانند گزارش بدهند، یا از دادن گزارش امتناع کنند، رئیس دادگاه شهرستان به تقاضای هر ذینفع بازرس یا بازرسان را به تعداد مقرر در اساسنامه شرکت انتخاب خواهد کرد تا وظایف مربوطه را تا انتخاب بازرس به وسیله مجمع عمومی انجام دهند. تصمیم رئیس دادگاه شهرستان در این مورد غیر قابل شکایت است. بازرس یا بازرسان در مقابل شرکت و اشخاص ثالث نسبت به تخلفاتی که در انجام وظایف خود مرتکب می شوند طبق قواعد عمومی مربوط به مسئولیت مدنی مسئول جبران خسارت وارده خواهند بود.

آثار ثبت بازرسان شرکت
علاوه بر وظایف و اختیارات بازرسان و تفتیش عملکرد مدیران و وضعیت شرکت و بررسی عملکرد مالی و تخلفات، گزارش بازرسان در سایر فرآیندهای قانونی شرکت الزامی است. و عدم وجود بازرس قانونی، موجب عدم ثبت صورتجلسات خواهد گردید. لذا انتخاب بازرس در مواعد قانونی و ثبت بازرسین شرکت تاثیر زیادی در عملکرد و اجرای فرایند شرکت به دنبال خواهد داشت. که برخی از تاثیرگذاری انتخاب بازرسان را میتوان در سایر اقدامات و فرآیندهای شرکت به شرح ذیل اعلام نمود :
- تصویب ترازنامه و حساب و سود زیان (مواد ۸۹ و ۱۵۲ لایحه اصلاحی) منوط به ارائه گزارش بازرس می باشد
- دعوت مجامع عمومی در صورت عدم اجابت هیئت مدیره (مواد ۹۱ و ۹۲)
- تصمیم گیری در خصوص افزایش سرمایه پس از قرائت گزارش بازرسین (ماده ۱۶۱ قانون مذکور)
- تصمیم گیری در خصوص کاهش اختیاری سرمایه پس از قرائت گزارش بازرس (ماده ۱۹۱ قانون مذکور)
- ارائه گزارش در خصوص ادغام شرکتهای تجاری
- ارائه گزارش درخصوص استفاده از ظرفیت های مازاد تجدید ارزیابی در افزایش سرمایه